Soạn bài: Ôn tập phần Tiếng Việt
Dạy
I – NỘI DUNG CƠ BẢN CẦN BIẾT
Ôn tập các châm ngôn hội thoại, cách xưng hô trong hội thoại, cách trực tiếp và gián tiếp. Thấy rằng việc vận dụng các phương châm hội thoại, lựa chọn cách xưng hô, cách dẫn dắt phụ thuộc vào nhiều yếu tố nên người nói phải biết vận dụng một cách phù hợp, linh hoạt thì mới đạt hiệu quả.
II – HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
1. Các phương châm hội thoại
bài tập 1
– Phương châm về lượng: nội dung nói đáp ứng yêu cầu giao tiếp, không thiếu, không thừa.
– Phương châm chất lượng: chỉ nói những gì mình tin là đúng hoặc có bằng chứng xác thực.
– Phương châm quan hệ: nói đúng chủ đề giao tiếp.
– Phương châm tác phong: nói ngắn gọn, rõ ràng, tránh mập mờ.
– Phương châm lịch sự: nói năng tế nhị, tôn trọng người khác.
Bài tập 2. Có Bạn có thể tìm trong những câu chuyện vui hoặc tình huống mà bạn đã gặp để minh họa cho một số châm ngôn hội thoại không được tuân theo. Dưới đây là một số ví dụ về các câu chuyện dân gian:
NÓI VỚI ĐẦU TIÊN VÀ KẾT THÚC
Một phú ông nọ có một người đầy tớ rất bốc đồng, thấy gì nói nấy, không đầu không đuôi. Ông già gọi anh ta và dạy:
– Anh ăn nói không đầu không đuôi, người ta cười cho cả anh và em. Từ nay, muốn nói điều gì, hãy suy nghĩ kỹ xem nên mở đầu như thế nào, rồi hãy nói, nghe đây!
Một hôm phú ông mặc bộ quần áo mới ra ngoài, đang phì phèo điếu thuốc thì người hầu chắp tay trịnh trọng:
– Thưa ông, con tằm ăn lá dâu, nó sinh ra tơ, người ta đem tơ bán cho người Tàu, người Tàu dệt thành lụa bán cho ta. Anh đi mua về may thành áo. Hôm nay anh mặc áo sơ mi, anh hút thuốc. Đầu mẩu thuốc lá rơi vào áo của bạn, và chiếc áo của bạn đang bốc cháy.
Phú Ông giật mình nhìn xuống thì thấy một vạt áo bị cháy lớn.
(Trong câu chuyện này, người nói đã không tuân theo châm ngôn về cách thức.)
2. Xưng hô trong hội thoại
Bài tập 1. Ôn tập các đại từ thông dụng trong tiếng Việt và cách sử dụng chúng (Bài tập 1, sách giáo khoa văn 9, tập một, tr.38).
Bài tập 2
Người Việt Nam xưng hô theo phương châm “xưng khiêm, xưng vinh”, nghĩa là khi xưng thì khiêm tốn (thường dùng từ ngữ để thể hiện mình ở độ tuổi nhỏ hơn hoặc có địa vị xã hội thấp hơn người đối thoại), khi hét lên (kêu gọi) đặt người đối thoại ở vị trí cao hơn mình). Ví dụ:
– Thời cổ đại: tỏ tình học giả, sinh viên, tu sĩ nghèo, nông dân, v.v. ; gọi vĩ nhân, đại ca, tổ tông, bệ hạ… Những người phụ nữ thường nói cháu, nhà của tôi với người ngang hàng hoặc dưới hàng (đòi thay con, cháu).
– Ngày nay: Tuy mức độ đã giảm bớt so với xưa, nhưng tục xưng hô bằng vai dưới và gọi người đối thoại bằng vai trên (xưng hô) vẫn diễn ra khá phổ biến. con, cháu, gọi anh, chị, chú, dì… khi hỏi đường, khi đến một địa điểm mới). Trong một số tình huống xã hội, hãy gọi cho người đối thoại thưa quý bà, quý bà, quý bà.
bài tập 3
Đối với người Việt Nam, xưng hô thể hiện quan hệ, thái độ, tình cảm. Hệ thống đại từ trong tiếng Việt rất phong phú và linh hoạt. Ngoài nhóm đại từ nhân xưng, hầu hết các danh từ chỉ quan hệ họ hàng, chức tước, chức vụ đều có thể biến thành đại từ. Cách xưng hô thay đổi tùy theo hoàn cảnh giao tiếp (thân mật, xã giao,…), quan hệ (khinh hay trọng, ngang vai hay ngang vai,…). Ít từ xưng hô được coi là trung tính như các ngôn ngữ Ấn-Âu. Nếu xưng hô không đúng tình huống, quan hệ trên sẽ bị người nghe cho là thô lỗ, thậm chí hỗn xược, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giao tiếp. Nhà văn Nguyễn Công Hoan cho rằng cách xưng hô trong tiếng Việt có thể dẫn đến đánh nhau.
3. Cách trực tiếp và cách gián tiếp
Bài tập 1. Phần đánh giá ghi nhớ, sách giáo khoa văn 9, tập một, tr.53.
Bài tập 2
– Có thể chuyển nhượng như sau:… Đến Nghệ An, vua hỏi Nguyễn Thiếp về việc quân Thanh vào đánh. Nguyễn Thiếp cho rằng giữa cảnh nước nhà trống rỗng, lòng người tan nát, Quân Thanh ở xa, không biết quân ta yếu hay mạnh, không hiểu cách đánh nên giữ, nên nếu vua đem quân ra đánh, không quá mười ngày là hết. quân Thanh bị tiêu diệt.
– Những thay đổi về cách diễn đạt từ lời đối thoại sang lời kể gián tiếp: TÔI (ngôi thứ nhất) —> tỉnh lược ; công chúa (người thứ hai) —> Nhà vua (ngày thứ ba); quý ngài (ngôi thứ hai) —> tỉnh lược.
