Quan sát, tưởng tượng, so sánh, nhận xét trong văn miêu tả
Dạy
I. KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN CÓ
Đầu tiên. Vai trò, tác dụng của quan sát, tưởng tượng, so sánh, nhận xét trong miêu tả.
2. Phát triển các kĩ năng này khi xác định đoạn văn, bài văn miêu tả và khi luyện viết loại bài văn này.
II. HƯỚNG DẪN HỌC BÀI
Đầu tiên. Đọc 3 đoạn văn trong SGK.
2. Trả lời các câu hỏi:
Một) Mỗi đoạn văn giúp người đọc hình dung được những đặc điểm nổi bật:
– Đoạn 1: hình ảnh chú Dế gầy gò, ốm yếu, đáng thương.
– Đoạn 2: Cảnh thơ mộng, hùng vĩ của vùng sông nước Cà Mau – Năm Căn.
– Đoạn 3: sức sống của cây gạo và mùa xuân tươi đẹp.
b) Những đặc điểm nổi bật đó được thể hiện bằng lời nói và hình ảnh:
– Đoạn 1: gầy gò, lười biếng, vụng về, nặng nề, đần độn…
– Đoạn văn bản 2: bao phủ bởi những chi tiết như mạng nhện, trời xanh, nước biếc, rừng xanh, tiếng rì rầm bất tận, mênh mông, ầm ầm, như thác đổ…
– Đoạn 3: tiếng chim hót líu lo, cây gạo – tháp đèn khổng lồ, ngàn hoa – ngàn đốm lửa, ngàn nụ – ngàn ngọn nến trong xanh…
Để miêu tả được như vậy, người viết cần có những năng lực cơ bản: óc quan sát tinh tế, trí tưởng tượng phong phú, so sánh đa dạng và nhận xét chính xác.
c) Tìm những câu văn có liên tưởng, liên tưởng, so sánh trong đoạn văn. Thể hiện sự độc đáo.
– Thằng Dế gầy và dài như một con nghiện ; Anh ấy đã là một chàng trai trẻ, nhưng đôi cánh của anh ấy ngắn đến giữa lưng, để lộ xương sườn giống như một người đàn ông khỏa thân mặc áo vest…
– Càng đổ dần về phía mũi Cà Mau, sông rạch càng dày đặc viêm màng nhện ; Dòng sông Năm Căn mênh mông nước ầm ầm đổ ra biển đêm như một thác nướccá nước tung tăng bơi lội thành hàng bãi đen như người bơi ếch giữa làn sóng trắng ; Xuồng giữa dòng sông rộng hơn nghìn mét, nhìn đôi bờ là rừng đước sừng sững như hai bức tường vô tận.
– Xa xa nhìn lại cây gạo sừng sững giống như một tháp ánh sáng khổng lồ: ngàn hoa là muôn ngàn ngọn lửa hồng rực rỡhàng ngàn con búp bê là hàng ngàn ngọn nến trong xanhtất cả lấp lánh, lung linh dưới nắng.
Những hình ảnh liên tưởng, so sánh này rất đặc sắc vì nó thể hiện vừa chân thực, vừa tinh tế đối tượng miêu tả, vừa gợi mở cho người đọc những liên tưởng thú vị. Cần phải quan sát cẩn thận và trí tưởng tượng phong phú để có thể viết như thế này.
3. So sánh đoạn văn của Đoàn Giỏi với đoạn văn nguyên văn (mục 1, đoạn 2), những từ, ngữ đã lược bỏ là:
– ầm ầm
– giống như một thác nước
– lên xuống như một con ếch
Các từ bị lược bỏ hoặc là động từ mạnh hoặc so sánh ấn tượng. Nếu không có những từ láy đó, đoạn văn miêu tả sẽ không có vẻ đẹp của cuộc sống do khả năng liên tưởng, tưởng tượng mà những từ láy bỏ đi có thể gợi lên.
III. HƯỚNG DẪN ĐÀO TẠO
1. a) Trong đoạn văn tả cảnh Hồ Gươm, tác giả đã quan sát và chọn lọc những hình ảnh đặc sắc, tiêu biểu:
– mặt hồ lấp lánh
– Cầu Thê Húc màu son
– Đền Ngọc Sơn
– Gốc đa già cỗi, rễ lá xum xuê
– Tháp Rùa xây trên gò đất giữa hồ.
b) Những từ thích hợp có thể điền vào chỗ trống trong ngoặc đơn là những từ chỉ đặc điểm, đặc điểm nổi bật của Hồ Gươm. Có thể điền như sau:
– hồ như một gương lớn
– cong giống như một con tôm
– Mái chùa lấp lánh phía cũ của cây cổ thụ
– tường rêu cổ đại
– cỏ mọc xanh um.
2. Đọc đoạn văn của Tô Hoài, ta có thể tìm thấy những hình ảnh tiêu biểu, đặc sắc làm nổi bật thân hình đẹp đẽ cường tráng của Dế Mèn nhưng tính cách ương ngạnh, kiêu ngạo của Dế Mèn:
– Rùng mình, nhờn rít
– Đầu to, nổi từng mảng
– Răng đen, dai
– Bộ râu dài và cong
Trịnh Trọng trầm tư đưa hai chân lên vuốt râu.
3. Quan sát và ghi chú những đặc điểm nổi bật nhất của ngôi nhà hoặc căn phòng của bạn. Chú ý:
– Vẻ bề ngoài
– Nội thất và bố trí nội thất…
4. Nêu cảnh buổi sáng ở quê em, có thể liên hệ, so sánh:
– Mặt trời (quả cầu lửa khổng lồ)
– Bầu trời (bàn lồng màu tím cọ)
– Hàng cây (quân xanh thường)
– Núi (đồi) (bát tô, mâm xôi)
– Những ngôi nhà (chấm sáng nhấp nhô).
5. Từ bài Sông Cà Mau của Đoàn Giỏi, hãy viết một đoạn văn tả cảnh sông nước, rừng núi mà em đã gặp. Chú ý tả từ xa đến gần hoặc ngược lại, chỉ rõ những chi tiết đặc sắc, ấn tượng nhất.
Mai Thư
