Bài hát tang tóc
Dạy
I – KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN CÓ
Bài hát tang tóc là những câu ca dao nói về những nỗi khổ của người lao động trong quá khứ.
Trong những câu ca dao này, người ta thường dùng những sự vật, con vật gần gũi, nhỏ bé, đáng thương làm hình ảnh tượng trưng, ẩn dụ, so sánh để diễn tả tâm trạng, thân phận của con người. Ngoài ý nghĩa “than thở”, đồng cảm với kiếp sống đau khổ, cay đắng của người lao động, những câu thơ này còn mang ý nghĩa phản kháng, tố cáo xã hội phong kiến.
II – HƯỚNG DẪN ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
Đầu tiên. Có thể mượn sách về ca dao, dân ca. Từ đó tìm và viết ra những câu ca dao có nhắc đến con cò. (Lưu ý những bài ca dao này phải nói đến đời sống, thân phận con người. Cũng có một số bài ca dao về con cò nhưng nội dung khác).
Người xưa thường mượn con cò để nói về cuộc đời, thân phận vì con cò gần gũi với họ hàng ngày trên cánh đồng. Mặt khác, nó là loài động vật nhỏ bé hiền lành, chăm chỉ tìm kiếm thức ăn. Những phẩm chất đó gần với phẩm chất và địa vị của người nông dân.
2. Ở bài 1, cuộc sống khó khăn của con cò được diễn tả bằng những hình ảnh tương phản: Một mình giữa nước, hình ảnh Lên xuống thác ghềnh, vượt qua những nơi khó khăn, nguy hiểm. Bản thân con cò không may, sự suy sụp. Công việc khó khăn đó kéo dài: cho đến nay không phải ngày một ngày hai. Hình ảnh tương phản, nơi nguy hiểm, ao, thác, ghềnh, bể cho thấy con cò đã phải trải qua nhiều nơi, nhiều hoàn cảnh, nó chỉ có một mình, vật lộn đến tiều tụy. Cuộc sống mưu sinh được miêu tả khá sinh động và ấn tượng.
Ngoài nội dung than thân, bài ca còn chứa đựng nội dung tố cáo xã hội phong kiến bất công. Xã hội đó đã làm nên Bể đầy ao cạn khiến thân cò thêm gian nan, tiều tụy hơn. Câu hỏi tu từ đã gián tiếp tố cáo xã hội phong kiến bất công đó.
3. cụm từ lòng thương xót Đó là một biểu hiện của sự cảm thông và lòng trắc ẩn. Trong bài đăng này, lòng thương xót được lặp lại 4 lần. Ý nghĩa của sự lặp lại là:
– Mỗi lần là một lần yêu một con vật, một hoàn cảnh. Bốn lần lòng thương xótbốn con vật, bốn hoàn cảnh khác nhau nhưng cùng chung một thân phận là người lao động.
– Việc lặp lại làm nổi bật niềm xót xa, xót xa cho kiếp người khốn khổ của bao người lao động.
– Sự lặp lại có ý nghĩa kết nối và mở ra những bi kịch khác nhau, làm cho bài hát phát triển.
4. Nỗi xót xa của người lao công được thể hiện qua những hình ảnh ẩn dụ ở bài 2.
– Yêu con tằm là cảm thấy xót xa cho thân phận bị bòn rút sức lực vì người khác.
– Yêu kiến nhỏ là xót xa cho thân phận đứa con cả đời phải làm lụng kiếm cơm.
– Tôi cảm thấy tiếc cho bạn máy trục là ngậm ngùi cho cuộc đời phiêu bạt gian nan mệt mỏi không tương lai (biết ngày nào).
– Tôi cảm thấy tiếc cho bạn cái cuốc là thương cho thân phận thấp hèn, dù có than thở đến cạn lời cũng chẳng ai động lòng, thương hại.
Bốn con vật, bốn nỗi khổ, bốn hoàn cảnh đáng thương khác nhau tạo nên nỗi khổ nhiều mặt của thân phận người công nhân.
5. Bài hát bắt đầu bằng Gửi tôi:
– Thân em như hạc đầu đình
Muốn bay cũng không cứu được mà bay.
– Thân em như giếng giữa tiệc
Người trong sạch rửa mặt, phàm nhân rửa chân.
– Thân em như tấm lòng lụa đào
Phất phơ giữa chợ biết tay ai…
Những bài báo này thường nói về thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ. Họ bị phụ thuộc, không có quyền tự chủ, bị đối xử bất công.
Nghệ thuật của những bài hát này giống nhau ở chỗ chúng có từ “My Body” ở đầu. Sau đó là từ so sánh. Sau đó là các hình ảnh so sánh: hạt mưa, tấm lụa, con sếu, cái giếng,… Mỗi hình ảnh so sánh là một biểu tượng gợi thân phận người phụ nữ.
6. Hình ảnh so sánh đặc biệt ở chỗ:
– táo rừngtên quả đồng âm với từ nghèo có nghĩa là nghèo đói.
– Hình ảnh nút chai lại nổi. Không những thế, bị gió và sóng vùi dập. Sự dập dềnh của gió và sóng càng làm cho những trái bần nổi càng thêm bồng bềnh. Nó chỉ muốn được trôi dạt, được “lao” vào một nơi nào đó, nhưng nó không có được.
Qua đó, ta thấy được cuộc sống của người phụ nữ trong xã hội cũ nghèo khổ, lênh đênh, đau khổ qua những giông bão của cuộc đời. Xã hội cũ lúc nào cũng chỉ muốn dìm chết họ.
III – HƯỚNG DẪN ĐÀO TẠO
Trong ba bài dân ca:
Nội dung chung: cả ba bài đều nói về cuộc sống, thân phận con người trong xã hội cũ. Cả hai đều mang ý nghĩa tủi thân và ý nghĩa phản kháng.
Những điểm chung về nghệ thuật: Đều sử dụng thể thơ lục bát. đều sử dụng những hình ảnh so sánh truyền thống quen thuộc để miêu tả. Cả hai đều có những câu hỏi tu từ và những từ quen thuộc: xin lỗi em yêu…
Mai Thư
